Kinh Tế Chính Trị

Chương 1: Đối tượng, phương pháp nghiên cứu và chức năng của Kinh tế chính trị Mác – Lênin

1. Khái quát sự hình thành và phát triển của kinh tế chính trị Mác-Lênin

Kinh tế chính trị Mác-Lênin được hình thành từ sự kế thừa và phát triển các tư tưởng kinh tế của nhân loại qua hai thời kỳ chính:

• Thời kỳ từ cổ đại đến thế kỷ XVIII: Chưa có đầy đủ tiền đề cho sự hình thành lý luận kinh tế chuyên sâu
• Thời kỳ từ sau thế kỷ XVIII đến nay: Phát triển các học thuyết kinh tế như chủ nghĩa trọng thương, chủ nghĩa trọng nông, kinh tế chính trị cổ điển Anh

2. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác-Lênin là các quan hệ xã hội của sản xuất và trao đổi trong mối liên hệ biện chứng với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng.

3. Phương pháp nghiên cứu

• Phương pháp duy vật biện chứng
• Phương pháp trừu tượng hóa khoa học
• Các phương pháp thống kê, so sánh, phân tích tổng hợp

4. Chức năng

• Chức năng nhận thức: Cung cấp hệ thống tri thức về quan hệ sản xuất và trao đổi
• Chức năng thực tiễn: Vận dụng tri thức vào thực tiễn phát triển kinh tế
• Chức năng tư tưởng: Xây dựng nền tảng tư tưởng cho người lao động
• Chức năng phương pháp luận: Cung cấp cơ sở lý luận cho các môn khoa học kinh tế khác

Chương 2: Hàng hóa, thị trường và vai trò của các chủ thể tham gia thị trường

1. Lý luận về hàng hóa

Hàng hóa là sản phẩm của lao động, được tạo ra để trao đổi và thỏa mãn nhu cầu của con người. Để một sản phẩm trở thành hàng hóa, nó phải đáp ứng hai điều kiện: có giá trị sử dụng và được sản xuất để trao đổi, mua bán trên thị trường.

Hai thuộc tính cơ bản của hàng hóa:

• 📦 Giá trị sử dụng:- Là công dụng của sản phẩm để thỏa mãn nhu cầu nhất định của con người
• Được quyết định bởi tính chất tự nhiên của sản phẩm
• Mang tính chất cụ thể, đa dạng theo từng loại hàng hóa
• Là tiền đề vật chất của giá trị trao đổi
• 💱 Giá trị:- Là lao động xã hội của người sản xuất kết tinh trong hàng hóa
• Được thể hiện thông qua giá trị trao đổi trên thị trường
• Được quyết định bởi thời gian lao động xã hội cần thiết
• Mang tính chất trừu tượng, có thể so sánh được giữa các hàng hóa khác nhau

Hai thuộc tính này có mối quan hệ thống nhất biện chứng với nhau: giá trị sử dụng là vật mang giá trị, không có giá trị sử dụng thì không thể có giá trị. Ngược lại, giá trị quyết định khả năng trao đổi của hàng hóa trên thị trường.

2. Thị trường

Thị trường là tổng hòa các mối quan hệ kinh tế về sản xuất và lưu thông hàng hóa, thể hiện qua các quan hệ cung-cầu, giá cả và các quan hệ kinh tế khác. Đây là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa người mua và người bán.

🎯 Các chức năng của thị trường:

• 1️⃣ Thực hiện giá trị hàng hóa
  • Thị trường là nơi xác nhận giá trị xã hội của hàng hóa
  • Chỉ những hàng hóa được thị trường chấp nhận mới thực hiện được giá trị
  • Thông qua việc mua bán, trao đổi, giá trị hàng hóa được chuyển từ người bán sang người mua
• 2️⃣ Kích thích sản xuất và tiêu dùng
  • Thúc đẩy người sản xuất cải tiến kỹ thuật, nâng cao chất lượng sản phẩm
  • Tạo động lực cạnh tranh giữa các nhà sản xuất
  • Khuyến khích người tiêu dùng tìm kiếm sản phẩm tốt nhất với giá cả hợp lý
  • Thúc đẩy việc đa dạng hóa nhu cầu tiêu dùng
• 3️⃣ Điều tiết sản xuất và lưu thông
  • Phân bổ các nguồn lực sản xuất theo tín hiệu của thị trường
  • Điều chỉnh cơ cấu sản xuất theo nhu cầu xã hội
  • Loại bỏ những sản phẩm và nhà sản xuất không đáp ứng được yêu cầu thị trường
  • Thúc đẩy sự vận động của vốn từ ngành này sang ngành khác

🌟 3. Vai trò của các chủ thể thị trường

• 🏭 Người sản xuất: Tạo ra hàng hóa, dịch vụ- Nghiên cứu và nắm bắt nhu cầu thị trường để sản xuất những sản phẩm phù hợp
• Không ngừng cải tiến công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm để tăng khả năng cạnh tranh
• Tối ưu hóa chi phí sản xuất để tạo ra giá thành hợp lý
• Chịu trách nhiệm về chất lượng và bảo hành sản phẩm
• 👥 Người tiêu dùng: Mua và sử dụng hàng hóa, dịch vụ- Quyết định việc lựa chọn và mua sắm hàng hóa, dịch vụ theo nhu cầu
• Tác động đến quá trình sản xuất thông qua việc thể hiện sở thích và nhu cầu
• Góp phần kiểm soát chất lượng sản phẩm qua phản hồi và đánh giá
• Thúc đẩy cạnh tranh giữa các nhà sản xuất thông qua hành vi tiêu dùng
• ⚖️ Nhà nước: Quản lý và điều tiết thị trường- Ban hành và thực thi các chính sách, pháp luật về kinh tế
• Điều tiết vĩ mô nền kinh tế thông qua các công cụ chính sách tiền tệ, tài khóa
• Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và đảm bảo cạnh tranh lành mạnh
• Kiểm soát độc quyền và ngăn chặn các hành vi gian lận thương mại

Chương 3: Giá trị thặng dư trong nền kinh tế thị trường

💰 1. Bản chất của giá trị thặng dư

Giá trị thặng dư là phần giá trị mới do người lao động tạo ra vượt quá giá trị sức lao động của họ. Đây là phần giá trị dôi ra sau khi đã trừ đi các chi phí về tư liệu sản xuất (c) và tiền công trả cho người lao động (v). Giá trị thặng dư thể hiện bản chất bóc lột trong quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa, là nguồn gốc của lợi nhuận tư bản.

Công thức tổng quát của tư bản: T = c + v + m Trong đó:

• c (tư bản bất biến): giá trị tư liệu sản xuất
• v (tư bản khả biến): giá trị sức lao động
• m (giá trị thặng dư): phần giá trị mới vượt quá (v)

Tỷ suất giá trị thặng dư (m’) = m/v x 100% là chỉ tiêu đo lường mức độ bóc lột của tư bản đối với lao động. Khối lượng giá trị thặng dư (M) phụ thuộc vào tỷ suất giá trị thặng dư và lượng tư bản khả biến được ứng dụng.

🔄 2. Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư

• 📈 Giá trị thặng dư tuyệt đối: Kéo dài thời gian lao động Đây là phương pháp tăng giá trị thặng dư bằng cách kéo dài ngày lao động vượt quá thời gian lao động cần thiết. Ví dụ: nếu thời gian lao động cần thiết là 6 giờ, nhà tư bản có thể kéo dài ngày lao động lên 10-12 giờ. Phần thời gian lao động vượt quá 6 giờ sẽ tạo ra giá trị thặng dư tuyệt đối. Tuy nhiên, phương pháp này bị giới hạn bởi giới hạn sinh lý của người lao động và các quy định pháp luật về thời giờ làm việc.
• ⚡ Giá trị thặng dư tương đối: Tăng năng suất lao động Được thực hiện thông qua việc cải tiến kỹ thuật, đổi mới công nghệ, hợp lý hóa sản xuất để giảm thời gian lao động cần thiết. Khi năng suất lao động tăng lên, thời gian làm ra giá trị sức lao động giảm xuống, từ đó tăng thời gian lao động thặng dư mà không cần kéo dài ngày lao động. Đây là phương pháp phổ biến trong sản xuất hiện đại vì không bị giới hạn về mặt tự nhiên và pháp lý.

💹 3. Tích lũy tư bản

Là quá trình chuyển hóa một phần giá trị thặng dư thành tư bản để mở rộng sản xuất. Quá trình này bao gồm việc đầu tư vào máy móc, thiết bị, công nghệ mới và mở rộng quy mô sản xuất. Tích lũy tư bản là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa.

Công thức tích lũy tư bản: T’ = (c + Δc) + (v + Δv) + m Trong đó:

• T’: Tư bản sau khi tích lũy
• Δc: Phần tăng thêm của tư bản bất biến
• Δv: Phần tăng thêm của tư bản khả biến

Tích lũy tư bản có hai hình thức chính:

• Tích lũy mở rộng: Tăng quy mô sản xuất bằng cách đầu tư thêm tư bản
• Tích lũy tập trung: Kết hợp nhiều tư bản nhỏ thành tư bản lớn hơn thông qua mua bán, sáp nhập doanh nghiệp

Chương 4: Cạnh tranh và độc quyền trong nền kinh tế thị trường

🏭 1. Độc quyền và nguyên nhân hình thành

Độc quyền là sự liên minh giữa các doanh nghiệp lớn nhằm kiểm soát sản xuất và tiêu thụ hàng hóa. Đây là giai đoạn phát triển cao của chủ nghĩa tư bản, bắt đầu hình thành vào cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX. Các tổ chức độc quyền có thể tồn tại dưới nhiều hình thức như: cartels (các công ty độc lập thỏa thuận về giá), syndicates (liên hiệp về tiêu thụ sản phẩm), trusts (tập đoàn kiểm soát cổ phần), concerns (tập đoàn công nghiệp-tài chính).

📊 Nguyên nhân hình thành:

• 💹 Tích tụ và tập trung sản xuất ở mức độ cao: Quá trình này diễn ra thông qua việc tập trung vốn, mở rộng quy mô sản xuất và áp dụng công nghệ tiên tiến. Khi sản xuất đạt quy mô lớn, các doanh nghiệp có thể tiết kiệm chi phí và tăng khả năng cạnh tranh. Theo thống kê, vào đầu thế kỷ XX, khoảng 1% số xí nghiệp lớn nhất đã nắm giữ gần 50% tổng sản lượng công nghiệp ở các nước tư bản phát triển.
• 🔄 Cạnh tranh gay gắt giữa các doanh nghiệp: Cuộc cạnh tranh khốc liệt dẫn đến sự phá sản của nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp lớn mạnh thống lĩnh thị trường. Để tồn tại, các doanh nghiệp buộc phải liên kết với nhau, hình thành các tổ chức độc quyền.
• 🏦 Sự phát triển của hệ thống tín dụng: Các ngân hàng lớn trở thành trung tâm tài chính, cung cấp vốn và kiểm soát hoạt động của nhiều doanh nghiệp. Sự kết hợp giữa tư bản công nghiệp và tư bản ngân hàng tạo ra tư bản tài chính – một đặc trưng quan trọng của độc quyền. Công thức: Tư bản tài chính = Tư bản công nghiệp + Tư bản ngân hàng.

2. Đặc điểm của độc quyền

• 🏭 Tập trung sản xuất cao: Thể hiện qua việc một số ít doanh nghiệp lớn chiếm tỷ trọng cao trong tổng sản lượng của ngành. Các công ty độc quyền thường sở hữu công nghệ tiên tiến, quy mô sản xuất lớn và khả năng tích lũy vốn mạnh mẽ. Ví dụ điển hình là vào đầu thế kỷ XX, chỉ 1% số xí nghiệp lớn nhất đã nắm giữ gần 50% tổng sản lượng công nghiệp.
• 🌐 Chi phối thị trường: Các tổ chức độc quyền có khả năng kiểm soát phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ hàng hóa trong ngành. Họ có thể quyết định khối lượng cung ứng, kiểm soát nguồn nguyên liệu và các kênh phân phối chính. Điều này tạo ra rào cản gia nhập thị trường đối với các doanh nghiệp mới.
• 💰 Áp đặt giá cả độc quyền: Nhờ vị thế thống lĩnh thị trường, các tổ chức độc quyền có khả năng ấn định mức giá cao hơn giá trị thực của hàng hóa. Giá độc quyền được xác lập dựa trên nguyên tắc đảm bảo lợi nhuận tối đa, thường cao hơn đáng kể so với giá cả trong điều kiện cạnh tranh tự do.
• 📈 Thu lợi nhuận độc quyền cao: Nhờ việc kiểm soát thị trường và áp đặt giá cả, các tổ chức độc quyền thu được lợi nhuận vượt trội so với lợi nhuận bình quân. Lợi nhuận độc quyền được tạo ra từ việc bóc lột người lao động kết hợp với việc thu lợi nhuận siêu ngạch từ người tiêu dùng thông qua cơ chế giá độc quyền.

Tài liệu này tổng hợp những nội dung cơ bản nhất của môn Kinh tế chính trị Mác-Lênin, giúp sinh viên nắm được khung kiến thức tổng quát và những điểm trọng tâm cần ghi nhớ cho kỳ thi.